Ekonomist Okan Veli Şafaklı, belediyelerin bütçe performansını, belediyelerin bütçe tahminleri ile gerçekleşme rakamları arasındaki farkları, büyük ve küçük belediyelerin bütçe performansı arasındaki olası farkı, mevcut mevzuat, uygulama ve bütçe rakamlarının değerlendirmeye alınması ile ortaya çıkan tabloyu Yeni Bakış’a değerlendirdi 

KKTC’de belediyelerin bütçe süreçlerinin sistematik, profesyonel ve kurumsal yapıda gerçekleşmediği ve bu süreçlerin yasal boşluklar dolayısıyla etkin olarak denetlenmediğine vurgu yapan Şafaklı,  bütçe oranları açısından belediyelerin sürekli yetersiz bütçe performansı ortaya koyduklarını kaydetti

Belediye bütçelerinin onaya gönderildiği Bakanlık ve bu bakanlığa bağlı oluşturulan Yerel Yönetimler Müdürlüğü’nün, bütçeleri değerlendirecek teknik ve idari yetersizlik içinde olduğunu ve gerekli yetki ile donatılmadığını da vurgulayan Şafaklı, nispeten daha profesyonel olarak görülen bazı İlçe belediyelerinin dahi kesin hesaplarını zamanında onaya sunmadığını dile getirdi 

Belediyelerin gider dağılıma bakıldığında yaklaşık yarısını personel giderlerinin oluşturduğunun görüldüğüne dikkat çeken Şafaklı, belediyelerin 340.5 Milyon TL’lik toplam gelirin % 42.97’sini devlet katkısının oluşturduğuna işaret etti. Şafaklı, 15 belediyede devlet katkı oranının genel ortalamanın üzerinde, 13’ünde ise, genel ortalamanın altında olduğunu belirterek, devlet katkısının en yüksek olduğu oranın % 69.61, en düşük katkı oranının ise %19.42 olduğunu belirtti  

28 belediyeden 11’inin borçlu oluğunun altını çizen Şafaklı, toplam belediyelerin 494.3 Milyon bütçe tahminine karşılık gerçekleşen gelirin 340.5 Milyon TL olduğuna vurgu yaparak, belediyelerin gelirlerinin beklenenin yaklaşık 150 Milyon TL altında % 68.88 olarak gerçekleştiğini dile getirdi. Şafaklı,  10 belediyenin bu oranın üzerinde, 18 belediyenin ise bu oranın altında gelir elde ettiğini kaydetti

Belediyelerde dış denetim olarak Sayıştay denetiminin, iç denetim olarak yeminli murakıp denetimleri ile senkronize edilecek olan yasal düzenlemeler ışığında yapılması gerektiğinin önemine dikkat çeken Şafaklı, Sayıştay’ın yerel yönetimleri denetleme görevini uygun olarak yapıp yapmadığının da Cumhuriyet Meclisi’nce denetlenmesi gerektiğini ifade etti 

Özlem ÇİMENDAL

Ekonomist Okan Veli Şafaklı, bazı belediyelerin iflas ederek anahtarlarını İçişleri Bakanlığı’na teslim etmesi ile yerel yönetimler reformunun öneminin daha da artmış olduğunu kaydetti. 

Reform söylemleri ile birlikte en fazla öne çıkarılan noktanın belediye sayılarını azaltmak veya belediyeleri birleştirmek olduğuna dikkat çeken Şafaklı, “Bu argümanın kuramsal temelleri ise ölçek ve kapsam ekonomilerinden yararlanarak daha etkin ve verimli çalışma imkanı yakalamaktır” dedi. 

KKTC’de büyük küçük belediyecilikte hiçbir fark yok Başarı sağlamak için belediyelerin iyi yönetişim ilke-leri çerçevesinde idari, mali, kurumsal ve denetimsel olarak yapılanarak, etkinlik ve verimliliğin olmazsa olmaz koşul haline getirmesinin gerektiğini söyleyen Şafaklı, aksi takdirde KKTC’de olduğu gibi büyük ve küçük belediye performansı arasında dikkat çekici fark ortaya çıkmayacağını savundu. 

Bütçe performansları başa baş

KKTC’deki belediyelerin bütçe performansını inceleyen Şafaklı, belediyelerin bütçe tahminleri ile gerçekleşme rakamları arasındaki farklar, büyük ve küçük belediyelerin bütçe performansı arasındaki olası fark irdelenerek, mevcut mevzuat, uygulama ve bütçe rakamlarının değerlendirmeye alınması ile ortaya çıkan tablonun, büyük küçük belediyecilik arasında fark olmadığının görüldüğünü vurguladı.    

Yeterli profesyonelliğe sahip olmayan belediyelerin bütçeleri şekil ve içerik açısından yeterli düzeyde değil

51/1995 Sayılı Belediyeler Yasası’nın 110-119’uncu maddelerini kapsayan altıncı bölümün bütçe ve saymanlık işlerine ayrıldığına dikkat çeken Şafaklı,  gerek Yerel Yönetimler Müdürlüğü gerekse Belediye başkanlarından edinilen bilgiye göre; KKTC’de belediye bütçeleme süreci ile ilgili temel uygulamaların incelendiğinde ortaya çok ilginç sonuçlar çıktığına işaret etti. 

Şafaklı, yasaya rağmen belediyelerin bütçe ön şartı olarak plan ve program hazırlayamadıklarını, belediyelerden plan ve program şartı zorunlu kılınmmasına ilaveten yapılması öngörülen plan ve programın uygunluğunu onaylayacak herhangi bir kurum veya kuruluşun yasada bahsedilmediğini ifade eden Şafaklı, “KKTC’de belediyeler kamu kurumu olmalarına rağmen 16/1999 Sayılı “Bütçenin Hazırlanması ve Uygulanmasına İlişkin Kurallar Yasası”na tabi değildirler. Dolayısıyla, bütçelerini belirli kural ve esaslara göre hazırlama mecburiyetleri bulunmamaktadır. Belediyeler ‘Bütçenin Hazırlanması ve Uygulanmasına İlişkin Kurallar Yasası’na tabi olmadığından uzman kuruluş olan Bütçe Dairesi’nin kapsamı dışındadırlar. Bu bakımdan, belediyeler genelde yeterli profesyonelliğe sahip olmadıklarından bütçeleri şekil ve içerik açısından yeterli düzeyde değildir” dedi. 

Bakanlık ve Yerel Yönetimler Müdürlüğü bütçe değerlendirmesi yapacak yeterlilikte değil 

Belediye bütçelerinin onaya gönderildiği Bakanlık ve bu bakanlığa bağlı oluşturulan Yerel Yönetimler Müdürlüğü’nün bütçeleri değerlendirecek teknik ve idari yetersizlik içinde olduğunu ve gerekli yetki ile donatılmadığını vurgulayan Şafaklı, nispeten daha profesyonel olarak görülen bazı İlçe belediyelerinin dahi kesin hesaplarını zamanında onaya sunmadığını söyledi. Şafaklı, belediyelerin kesin hesap denetiminin Sayıştay tarafından sistematik olarak yapıldığını kaydetti.

15 belediye devletten genel ortalamanın üstünde katkı alıyor

KKTC’de 28 belediyenin faaliyette olduğunun altını çizen Şafaklı, bu belediyelerin aktivitelerini devlet katkısı alarak devam ettirdiğini ifade etti. 

Belediyelerin toplamda elde ettikleri 340.5 Milyon TL’lik toplam gelirin % 42.97’sini devlet katkısının oluşturduğuna vurgu yapan Şafaklı, “15 belediyede devlet katkı oranı genel ortalamanın üzerinde 13’ünde ise, genel ortalamanın altındadır. Devlet katkısının en yüksek olduğu oran % 69.61, en düşük katkı oranı ise %19.42’dir.  28 belediyeden 11 belediye borçlu durumunda olup toplamda borçların toplam gelirler içindeki payı %4 civarındadır” şeklinde konuştu.

Belediye giderlerinin yarısı maaşlara gidiyor 

Belediyelerin gider dağılıma bakıldığında yaklaşık yarısını personel giderlerinin oluşturduğunun görüldüğüne dikkat çeken Şafaklı, “Bunu % 20.22 il mal ve hizmet alımları ve %17.39 ile sermaye giderleri takip etmektedir” ifadelerini kullandı.

18 belediyenin bütçesi beklenenin altında 

KKTC’deki 28 belediyenin gelir bütçeleri incelendiğinde tüm belediyelerin gerçekleşen gelirin üzerinde tahminde bulunduğuna değinen Şafaklı, “Özellikle bazı belediyelerde gerçekleşen bütçe rakamları bütçelerin profesyonellikten oldukça uzak hazırlandığını net olarak göstermektedir. Tüm belediyeler dikkate alındığında toplamda sunulan 494.3 Milyon bütçe tahminine karşılık gerçekleşen gelir 340.5 Milyon TL’dir. Belediyelerin gelirleri beklenenin yaklaşık 150 Milyon TL altında % 68.88 olarak gerçekleşmiştir. 10 belediyede bu oranın üzerinde, 18 belediyede ise bu oranın altında gelirler gerçekleşmiştir. Özellikle gerçekleşme oranı %40’ın altında kalan 4 belediye dikkate alındığında KKTC’de bütçeleme sisteminin etkin ve verimli işlemediği açık ve net olarak görülmektedir” dedi. 

Belediyelerin büyüklüğü kurumsal ve profesyonel oldukları anlamına gelmiyor 

Belediyelerin tabi olduğu nüfus ve bütçe büyüklüğü dikkate alındığında buna paralel kurumsallığın ve profesyonelliğin artacağı ve daha yüksek oranda bütçenin gerçekleşeceğinin beklendiğini ifade eden Şafaklı, “Ancak, KKTC belediyelerine ait gelir bütçesi gerçekleşme oranları ile nüfus ve gelir bütçe büyüklükleri arasında yapılan korelasyon analizinde bu varsayım doğrulanmamaktadır. Şöyle ki, nüfus ve bütçe büyüklüğü ile şekillenen belediye ölçekleri ile gelir bütçesi gerçekleşme oranı arasında anlamlı bir korelasyon tespit edilmemiştir” diye konuştu. 

Belediyelerde en yüksek gider %96.28 iken, en düşük gider %31.09

 KKTC’deki belediyelerin gider bütçesi gerçekleşme oranlarıyla gelir bütçesi gerçekleşme oranlarının da büyük ölçüde benzeştiğini vurgulayan Okan Veli Şafaklı, “Tüm belediyeler, gider bütçelerini gerçekleşen rakamların üzerinde öngörmüştür. Toplamda öngörülen 482 Milyon TL’lik gider bütçesinin sadece %69.89’u gerçekleşmiştir.  12 belediyeye ait gider bütçesi gerçekleşme oranı ortalamanın üzerinde, 16 belediyenin gider bütçesi gerçekleşme oranı ise ortalamanın altındadır. Gider bütçesi en yüksek gerçekleşme oranı % 96.28, en düşük gerçekleşme oranı ise %31.09’dur” ifadelerini kullandı. Ayrıca Şafaklı, gelir bütçesi gerçekleşme oranlarının korelasyon sonuçlarında olduğu gibi; KKTC belediyelerine ait gider bütçesi gerçekleşme oranları ile nüfus ve gelir bütçe büyüklükleri arasında anlamlı bir korelasyona rastlanmadığına da dikkat çekti. 

Bütçeler profesyonel değil, yasal boşluklar var 

KKTC’de belediyelerin bütçe süreçleri sonuç olarak sistematik, profesyonel ve kurumsal yapıda gerçekleşmediği ve bu süreçlerin yasal boşluklar dolayısıyla etkin olarak denetlenmediğinin anlaşıldığını söyleyen Şafaklı, gerçekleşen bütçe oranları açısından yetersiz bütçe performansı ortaya koyduklarını kaydetti. 

Belediyelerin borçlanma, aldıkları katkılara kriterler getirilmeli 

Beledilerin bütçe performanslarının etkinleştirilmesi için öncelikle, belediyelerin strateji planı hazırlamalarının yasal zorunluluk haline getirilmesinin önemine dikkat çeken Şafaklı, “Belediye bütçeleri üzerindeki onay yetkisinin Bakanlar Kurulu’ndan alınarak başka bir uzman birime aktarılması, stratejik yönetim yaklaşımının benimsenerek bütçe onayının ön şartı olarak stratejik plan ve performans programının da onaya sunulması, belediye plan ve programlarının ülkenin plan ve programlarına uygunluğunun Devlet Planlama Örgütü tarafından denetlenmesi, belediye bütçelerinin ‘Bütçenin Hazırlanması ve Uygulanmasına İlişkin Kurallar Yasasına’ tabi olması ve özerk bir bütçe dairesi tarafından denetlenmesi, belediye hesap ve mali tablolarının uluslararası standartlarla uyumlu tek düzen mali hesap sistemine göre hazırlanması, belediyelere devlet katkısının yapılması için ilgili güncel istatistiki verilerin Yerel Yönetimler Müdürlüğüne teslim edilmesi zorunluluğu getirilmesi, ‘Net Bir Borç Yönetimi Stratejisi’ kapsamında belediyelere ait borçlanma ve istihdam yanında diğer harcamalara belirli sınırlamalar getirilmesi, belediyelerin borçlanma taleplerinin yasal sınırlar yanında  ülkenin plan ve programları ile belediyenin plan ve programlarına uygunluğunun Devlet Planlama Örgütü ve Bütçe Dairesi tarafından onaylanması, belediyelere yapılan devlet katkısında, nüfusun yanı sıra gelişmişlik düzeyi, yüzölçümü gibi kriterlerin dikkate alınması gerekmektedir” dedi.

Sorun tespit edildiğinde, Sayıştay denetimi acil devreye girmeli 

Şafaklı, Ercan Havalimanı ve Girne Limanı gibi  kamusal mekanlardan sağlanan gelirlerin -devlet katkısı için Devlet Planlama Örgütü tarafından belirlenecek formüle göre- adil dağıtılması gerektiğinin de altını çizerek, belediyelerin bütçe performanslarının şeffaflık, hesap verebilirlik, etkinlik ve verimlilik çerçevesinde iç denetim birimi olarak yeminli murakıplarca denetlenmesine ise dikkat çekti. Şafaklı, “Yeminli murakıp denetleme raporlarının Sayıştay tarafından denetlenmesi, yeminli murakıp raporlarında sorun tespit edilen belediyelere Sayıştay denetiminin derhal uygulanması elzemdir” şeklinde konuştu. 

Belediyeyi dışta Sayıştay, içte yeminli murakıp, Sayıştay’ı da Meclis denetlemeli 

Belediyelerin sorumlulukları ve yasal yükümlülükleri çerçevesinde azami harcama alanlarının yüzdelik olarak belirlenmesinin de önemine işaret eden Şafaklı, “Belediye çalışanlarının maaş ve sosyal ödemelerinin merkezi olarak yapılması ve belediyelere verilen devlet yardımından tahsil edilmesi, dış denetim olarak Sayıştay denetiminin, iç denetim olarak yeminli murakıp denetimleri ile senkronize edecek yasal düzenlemelerin yapılması ve Sayıştay’ın yerel yönetimleri denetleme görevinin uygun olarak yapılıp yapılmadığının Cumhuriyet Meclisi’nce denetlenmesi önemlidir” ifadelerini kullandı.