İstanbul Kültür Sanat Vakfı’nın (İKSV) düzenlediği İstanbul Tiyatro Festivali ile Golden Mask Rus Sahne Sanatları Festivali arasındaki işbirliği doğrultusunda Rusya’nın köklü Vahtangov Tiyatrosu ilk kez İstanbul’a geldi.

Tiyatronun güncel yorumu, dün Zorlu PSM Turkcell Sahnesi’nde gösterildi ve bu akşam da sergilenecek.

Ölümsüz eser, Türkçe ve İngilizce üstyazıyla orijinal dili Rusça olarak, Yönetmen Rimas Tuminas’ın rejisi ile karşımıza çıkıyor. 

Modern Rus edebiyatının kurucusu olarak kabul edilen, Rus şair ve yazar Aleksandr Puşkin’in, 1823-1830 yıllarında yazdığı manzum eseri, hem Rusya hem de dünya edebiyatı için büyük önem taşıyor.

Dönemin ünlü Rus edebiyat eleştirmeni Vissarion Belinski, eser için ‘Rus yaşamının ansiklopedisi’ nitelendirmesinde bulunuyor.

Moskova ve Petersburg’un balolarından, görkemli yaşamından sıkılan Yevgeniy Onegin’in, taşra hayatını görmek için gittiği köyde, toprak sahiplerinden birinin kızı Tatyana ile tanışmasını konu alan eser, dönemin Rusya'sının yaşamını farklı yönlerden ele alıyor.

Rus yazar Maksim Gorki’nin de ‘başlangıçların başlangıcı’ olarak sözünü ettiği yazarın bu eserinin neden bu kadar önem taşıdığı, çevirilerinin neden bu kadar nadir görüldüğü, Rusya’da nelere ışık tuttuğu konusunu Yeditepe Üniversitesi Rus Dili ve Edebiyatı Bölümü’nden Dr. Hülya Pekdemir Arslan ve çevirmen Sabri Gürses’e sorduk.

‘Puşkin, Yevgeni Onegin’le ‘hayatın önemini’ sorgulatır’

Yevgeni Onegin’in modern Rus dilinin kurucusu, dahi şair Puşkin’in en önemli eserlerinin başında geldiğini belirten Arslan, romanın şiir tarzında yazılmış olmasının edebi anlamda değerini daha da artırdığını kaydetti. Arslan, “Eser o dönemdeki kırsal kesimdeki duru yaşantıyla Moskova ve Petersburg’un şaşaalı halini gözler önüne serer. Puşkin, birbirinin zıttı karakterleriyle, neredeyse 200 yıl önce yazdığı bu eserle ‘hayatın önemini’ sorgulatır okuyucuya” ifadelerini kullandı.

‘Tatyana, Rus edebiyatına girecek kadın kahramanların gücünün ipuçlarını verir’

Arslan, açıklamalarına “Yevgeni Onegin eserinin en önemli kahramanı hiç kuşkusuz Tatyana... O dönemde yazmaya cesaret edebildiği aşk mektubu ile ileride Rus edebiyatına farklı kalemlerden girecek kadın kahramanların gücünün ipuçlarını bize verir” sözleriyle devam etti.

Gürses: Puşkin, Rus edebiyat dilinin temellerini attı

Eserin ender Türkçe çevirilerinden birini yapan Gürses de “Puşkin’in Rus edebiyat dilinin temellerini attığı, bugün bile örnek gösterilen bir yazar, bir başyazar olduğu bilinen bir şey.  Sanki bütün Rus edebiyatı onun üzerinde yükseliyor gibi” dedi.

‘Rus edebiyatı, bir paltodan değil Yevgeni Onegin’den çıkmıştır’

“Fakat daha az bilinen ya da konuşulan, en azından Rusya dışında az bilinen bir şey, Yevgeni Onegin adlı eserinin klasik Rus edebiyatına bütün temel konuları vermiş olmasıdır” diyen Gürses, şöyle devam etti:

“Rus edebiyatı (yanlışlıkla Dostoyevski'ye atfedilen ama aslında Fransız eleştirmen de Vogue tarafından söylenmiş olan sözdeki gibi) bir paltodan falan değil, Rus edebiyatının ilk romanı olan Yevgeni Onegin’den çıkmıştır. Lüzumsuz insan, entelektüelle toplum arasındaki uçurum, taşra bunaltısı, karşılıksız aşk üçgenleri, avcılık, Rusya'nın kırları ve engin ovaları... Onegin'deki taşradan Moskova'ya yolculuk ve şehre giriş sahnesiyle, Savaş ve Barış'taki askerden Moskova'ya dönüş sahnesini kıyaslayın mesela; ya da Oblomov'u bile eserde bir yerde bulmak mümkündür; Onegin'in babası ya da amcasıdır belki?”

‘Çevirisinde kafiye düzeni tutturulmaya çalışılırken hikaye silikleşir, hikaye öne çıktığında şiirsellik yok olur’

Gürses, eserin dili ve çeviri zorlukları ile ilgili de “Bu şiir-roman karakterleri ve tablolarıyla eşsiz bir esin kaynağıdır. Dili sade olan eserin çevirisi bu yüzden zorluk çıkarır, kafiye düzenini tutturmaya çalışan çevirmen Rusya’ya has olan hikayeyi silikleştirir, hikayeyi öne çıkaran biri de eserin şiirselliğini yok eder. Bir de elbette Puşkin’in kendi üslubunu aktarmak lazım. Ben kendi Yevgeni Onegin çevirimde bu dengeyi kurmaya çalıştım, okur rahatlıkla konuyu ve şiiri yakalayabilsin istedim, şimdi farklı çevirileri üzerinde de çalışıyorum. Tabii bu sadece eserin başka dillere çevirisi için geçerli değil, başka sanat biçimlerine çevirisi için de geçerli; sinemaya, tiyatroya, baleye, resme çevirilerinde Onegin farklı farklı kılıklara bürünmüş durumda” yorumunda bulundu.

‘Vahtangov Tiyatrosu’nun yorumu canlılığıyla etkiliyor’

Vahtangov Tiyatrosu’nun sahnelemesi en şaşırtıcı sahnelemelerden biri, eserin bölümlerinin yerini değiştirdiğini belirten Gürses, bu uyarlamada tiyatronun kendi sahne kompozisyonlarını yenilikçi bir şekilde uyguladığını kaydetti.

Gürses, “Bence daha çok Rus seyirciye, en azından eseri liseden beri ezbere bilen seyirciye yönelik bir sahneleme, ama canlılığıyla etkiliyor insanı. Rus sahnesi etkileyici prodüksiyonlarıyla ünlü. Bu yakınlarda Anna Karenina’yı çevirirken esere daha da hayranlık duymamı sağlayan bir Alina Çevik'in yönettiği müzikaliyle karşılaştım, o da Vahtangov uyarlaması gibi başarılı ve yenilikçi… ve seyrederken Anna Karenina’nın da Yevgeni Onegin’den alınmış gibi durduğunu düşündüm, eserdeki Tatyana küstah aşığı geri çevirerek ilkeli davranıyor, Anna’ysa hem kocasını hem aşığını geri çeviriyor, kendi hislerine sahip çıkıyor… Puşkin’den Tolstoy’a uzanan feminist bir hat varmış gibi geldi seyrederken; Vahtangov yorumu da Tatyana üzerinde durmasıyla ilgi çekici bir yorum” değerlendirmesini yaptı.